Çocuk ve Ergenlerde Dikkat Eksikliği

DEHB Nedir?

DEHB; dikkat eksikliği/dağınıklığı, amaçsız hareketlilik ve fevrilik ile seyreden gelişimsel bir bozukluktur.

Bu özelliklerin bazıları pek çok çocuk, ergen ve erişkinde görülebilir, ancak bu sorunlar kişinin hayatını olumsuz etkiliyorsa bu tanı konulur.

DEHB Hangi Yaşta Başlar?

Sıklıkla belirtileri 7 yaş öncesi başlar ancak bazılarında ergenlikte de başlayabilir.

DEHB Tanısı Nasıl Konulur?

Aile, öğretmenlerden edinilen bilgiler ve çocukla görüşmenin ardından tanı konulur.

Kesin bir laboratuvar incelenmesi yoktur, ancak bazı psikolojik testler destekleyici veri sağlayabilir. Doktor ihtiyaç duyarsa başka hastalıklardan ayırt etmek için tıbbı tahliller isteyebilir, ancak bu her kişide farklıdır.

Tanıyı Kim Koymalıdır?

Genelde çocuk ve ergen ruh sağlığı ile ilgili meslek grupları ön tanıyı koyabilirler, ancak nihai tanı ve tedavi planı mutlaka bir çocuk ve ergen psikiyatrisi denetiminde olmalıdır.

Dikkat Eksikliği Nasıl Fark Edilir?

Eğer bir kişi bilgi edinmek (örn. ders çalışmak) için gereken konsantrasyonu sağlayamıyorsa, dağınık, unutkan, dalgınsa ve işlerini erteleme huyu varsa bu kişide dikkat eksikliğinden şüphelenmek gerekir.

Hiperaktivite Nedir?

Aşırı ve amaçsız hareketlilik halidir. Her hareketlilik hiperaktivite değildir.  Yaş ve gelişim düzeyine göre değerlendirmelidir. Hareketlilik, sıkıntı hali, gürültülü oynama, çok konuşma, diğer çocukların etkinliklerini bozma, sakin durması gereken yerde duramama şeklinde kendini gösterir.

Dürtüsellik /Fevrilik Nedir?

Acelecilik, düşünmeden hareket etme, başkalarının sözünü kesme şeklinde görülür.

Oyun Çağında DEHB Nasıl Görülür?

Bu çocuklar oyun çağında yeterince oyuna konsantre olamaz, sık etkinlik değiştirirler. Aşırı hareketli ve aceleci olabilirler. Kazaya maruz kalma riskleri yüksektir. Geçimsizlik olabilir.

Okul Döneminde DEHB Nasıl Görülür?

Ders dinleyememe, sınıfta sıkılma, ödevleri unutma, görevlerini yerine getirememe, sınıfta sıkılma, eşya kaybı, günlük programlarını organize etmede güçlük, kendi başlarına ödev yapmakta zorluk yaşarlar. Genelde yazılı sınavlarda sık sık hata yaparlar.

Bazıları çok hareketlidir sınıfta oturmakta zorlanır veya çok konuşarak arkadaşlarının dikkatini dağıtır. Bazılarının kuralla uymakta güçlüğü vardır, arkadaş ilişkilerinde de oyunbozan ve geçimsizdirler. Özel öğretmen veya ebeveynle daha kolay ders yaparlar, ancak yalnızken ödev yapamazlar. Özellikle yapması istenilen etkinlikleri yerine getiremez. Bu çocukların ebeveynleri her konuda çocuğu ikaz etmekten yorulduklarını, her sabah çocuğu uyandırma sırasında zorluk yaşadıklarını, servise yetişemeyeceğinden endişe ettiklerini ve akşam ödevleri bitirmek için savaş verdiklerini sık sık dile getirmektedir.

Ergenlikte DEHB Nasıl Görülür?

Genelde çocukluk çağında başlayan dikkat sorunlarının bir kısmı ergenlikte de sürer. Bazı kişilerde beyin gelişimi ile birlikte bu sorunlar azalır. Aşırı hareketlilik ise genelde bu yaşlarda azalır ama bir huzursuzluk, sinirlilik ve gerginlik görülebilir. Bu yaş grubunda özellikle tedavi olmayan grupta, riskli davranışlarda bulunma, madde kullanımına yönelme ve suça yönelme diğer yaşıtlarına oranla fazladır. Ayrıca tedavi edilmemiş DEHB’li ergenlerde depresyon gelişme ihtimali yüksektir.

DEHB İçin Tanı Kriterleri Nelerdir?

Amerika Psikiyatri Birliği sınıflama sisteminde aşağıdaki özelliklerden söz edilmektedir, ancak bunların hepsinin olması gerekmez:

• Detaylara dikkat etmekte zorluk çeker veya dikkatsizce hatalar yapar,
• Oyun aktivitelerine veya kendisine verilen görevlere dikkatini vermekte güçlük çeker,
• Onunla konuşurken dinlermiş gibi görünmez,
• Talimatları sırası ile izlemekte güçlük çeker ve uğraştığı şeyi bitiremez,
• Görev ve faaliyetlerini düzenlemekte güçlük çeker,
• Fazla miktarda zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır (örn: okul ödevi, ev ödevi vs),
• Katılacağı faaliyetler için gerekli şeyleri (malzemelerini) kaybeder,
• Etrafta olan diğer şeylerden dikkati kolayca dağılır,
• Günlük faaliyetlerde unutkandır,
• Elleri ayakları kıpır kıpırdır veya oturduğu yerde kımıldanıp durur,
• Sakince oturması istenildiğinde bunu sürdürmekte güçlük çeker,
• Öyle yapmaması istendiğinde etrafta koşuşturmaya veya çevresindeki şeylere tırmanmaya devam eder,
• Sessizce oynamakta güçlük çeker,
• Sürekli “hareket” halinde veya “motor takılmış ” gibidir,
• Aşırı derecede konuşur,
• Sorular daha tamamlanmadan yanıtını yapıştırır,
• Grup faaliyetlerinde sırasını beklemekte güçlük çeker,
• Kişilerin konuşmalarını böler veya diğer çocukların faaliyetlerine müdahale eder.

Her Dikkat Dağınıklığı Olan Birey Mutlaka Hareketli midir?

Hayır, bazı dikkat dağınıklığı olan çocuklar ağır ve yavaş olabilir. Bazı kişiler hem hareketli hem dikkati dağınık iken bazılarında bunların sadece birine ait belirtiler vardır.

DEHB Ne Sıklıkta Görülür?

Çocuk ve ergenlerde %5-13 oranında görülmektedir. En sık görülen çocukluk çağı psikiyatrik sorunudur.

DEHB Tanısı Alan Çocuk Büyünce Durulur mu?

Çocukluk çağında bu tanıyı alanların yaklaşık yarısında sorunlar yetişkin hayatta hafiflemekte veya bitmektedir. Ancak diğer yarısında belirtiler sürerken ayrıca yeni psikiyatrik bozukluklar da eklenmektedir.

DEHB’nin Sebepleri  Nedir?

Pek çok faktörün rolü vardır. Temelde bir beyin işlev bozukluğudur. Genetik faktörlerin ağırlıklı rolünün olduğu bilinmektedir. Beyindeki kimyasal işlevlerde farklılık, yani katekolaminerjik işlev bozukluğu söz konusudur. Yürütücü işlev diye bilinen planlama, muhakeme, dikkat, dürtü kontrolü beyinin ön lob işlevleri olduğundan ve bu işlevler DEHB’lilerde aksadığından beyin ön lobunda (frontal lob) bir işlev bozukluğu düşünülmektedir.

DEHB ‘nin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Bütüncül tedavi yöntemleri en uygun tedavidir. Dikkat sorununun tedavisi, ilaç tedavisi dışında mümkün değildir. Davranışları düzenlemekte ise hem ilaç tedavisi hem de eğitsel yaklaşımlardan faydalanabilir. Bugüne dek olan çalışmalar ilaç tedavilerinin %65-%90 arasında etkin olduğu yönündedir. İlaç tedavisine bireyin ihtiyacı ve motivasyonuna göre eğitsel programlar eklenebilir. İlaçlar içinde en eski ve en sık kullanılanı uyarıcı ilaçlardır. Dolayısıyla “bu ilaçların beyni uyuşturduğu” yanlış bir inanıştır tam tersine uyandırıcıdır. Ülkemizde Metilfenidat bulunmaktadır. Uyarıcı dışı ilaçlardan Atomoksetin mevcuttur. Bu da yine çeşitli yaş gruplarında DEHB tedavisinde etkinliği kanıtlanmış bir ilaçtır. Her iki ilaç grubunun da hekim denetiminde, belirli aralıklarla muayene edilerek kullanımı uygundur. Her iki ilaç grubunun güvenirliği kanıtlanmıştır. Başka ilaçlar da kullanılmakla birlikte, en etkin ve en güvenilir ilaç grupları uyarıcılar ve “Atomoksetin”dir. Dikkat eksikliği üzerinde psikoterapi veya eğitsel yaklaşımın etkisinin olmadığı kanıtlanmıştır. Eğitsel veya psikoterapötik yaklaşımların davranışları düzenleme ve aileyi eğitme amaçlı kullanımının tedaviye olumlu katkısı olur.

Tedavi Süresi Nedir?

DEHB pek çok bireyde uzun yıllar sürmektedir, dolayısıyla bu bireylerin uzun yıllar dikkatlice takip edilmeleri gerekir.

DEHB Tedavi Olmazsa Ne Olur?

• Yaşam kalitesi kötü etkilenir.
• Akademik başarısı zekasının altında olur.
• Kazalara maruz kalma riski yüksek olur.
• Arkadaş ve aile ilişkilerinde sık sık problem yaşar.
• Yaşadığı bu başarısızlıklar, özgüvenini düşürür.
• Ergenlikte madde kullanma riski ve sosyal olarak kabul görmeyen davranışlara yönelme riski artar.

DEHB İlaçları Bağımlılık Yapar mı?

Bu ilaçların bağımlılık oranı uzun yıllar kullananlarda kullanmayanlara göre çok daha düşük bulunmuştur. Kısaca bağımlılık yapmaz ve bağımlılığa karşı koruyucudur.

DEHB İlaçlarının Yaz Ayları ve Tatillerde Kesilmesi Gerekir mi?

Genelde tatillerde ilacın kesilmesi uygun değildir. Hekim denetiminde ve sadece özel durumlarda ilaca ara verilebilir.

DEHB’ li Çocuk ve Ergenlerde Başka Psikiyatrik Bozukluklar da Görülür mü?

Evet, bu grupta yaşamın farklı evrelerinde farklı psikiyatrik sorunlar görülmektedir. Örneğin; ilkokul çağında karşıt gelme bozukluğu, öğrenme bozuklukları, tikler, kaygı bozuklukları sıktır. Ergenlikte depresyon sıktır, ayrıca belli grupta madde kullanımı, kural dışı eylemler, zarar verici davranışlar, erken yaş cinsellik, araba kazaları sık görülen sorunlardır.